Laten we wel zijn: een fopspeen is een namaaktepel.
Dus eigenlijk is het heel raar en compleet omgekeerde wereld dat voedende moeders wel eens als verwijt te horen krijgen dat hun baby de borst als een speen gebruikt.
Een vriendin van mij had vroeger een kat die toen hij al een demente bejaarde kat was, nog steeds heel graag op schoot lag met zijn achterpoten en met zijn voorpoten op haar ribbenkast en dan wilde hij op de trui van mijn vriendin sabbelen. Hij was helaas als kitten te vroeg bij zijn moeder weggehaald en zocht levenslang naar vervanging voor de vervulling van de behoefte aan zijn moeder. Dat wordt bij veel meer dieren zo gezien.
Duimzuigen of na de zuigelingtijd nog op een speen zuigen is eigenlijk een tic.
Het voordeel van een speen is dat je hem kan wegnemen. Dat kan met een duim of een vinger veel moeilijker. Een speen is veel zachter dan een vinger of een duim, dat is een punt in het voordeel van de speen.
Sabbelen aan de borst
Wanneer is het niet slim om zo’n sabbelfase als onderdeel voor borstvoeding toe te laten?
- Als je baby vaak na kort drinken stopt en gaat sabbelen, terwijl ze wacht op een nieuwe toeschietreflex, kan het zijn dat ze nog niet genoeg heeft gedronken. Vooral als ze al sabbelend in slaap valt, zonder écht voldoende voeding binnen te krijgen, kan dit een probleem zijn — zeker bij baby’s die niet goed groeien of bijvoeding nodig hebben. Je merkt dit doordat je baby snel weer wakker wordt, opnieuw aan de borst wil en dan weer in slaap valt zonder echt door te drinken.
- Als jij en je baby het aanleggen nog goed onder de knie moeten krijgen en het lange voeden pijnlijk is of je zwaar valt. Als je het sabbelen te lang toelaat, ga je opzien tegen de volgende voedingen. En dan is de prijs te hoog.
- Als er iets moet gebeuren: jij wil eten/drinken/douchen, en je zit op hete kolen.
Wat zijn de voordelen van een fopspeen? Perspectief van de ouder
Je kind heeft zuigbehoefte, verveelt zich, is moe maar verzet zich tegen de slaap, dan kan je kind een speen geven: een prettige manier zijn om je baby af te leiden. Gemakkelijk, toch?
Als je een schone vinger aanbiedt, zit je baby steeds aan je vastgeplakt, dus dat is niet zo praktisch.
Dan is het aanbieden van een fopspeen een stuk handiger.
De gemakskeuze is een fopreden om voor een speen te kiezen. Want er kleven nadelen aan het speengebruik. En als je die afweegt, dan schat ik gemak in als minder belangrijke reden dan de echte voor- en nadelen.
Een huis-tuin-en-keuken-situatie waarin aanleggen of überhaupt je baby oppakken geen optie is, is wanneer je kind een overstromende luier heeft. Je bent aan het verschonen en je kind huilt. Als zo’n huilbui uitloopt op heel er overstuur zijn, en je kunt dat voorkomen of inkorten door een speen te geven, dan zou ik voor de speen kiezen.
Voor- en nadelen speengebruik, vanuit het perspectief van de baby
Soms ben (tijdelijk) van je baby gescheiden, bijvoorbeeld omdat jij of je baby medische zorg nodig hebt, jullie liggen op verschillende afdelingen in het ziekenhuis of één van jullie is thuis. In dat geval heeft je baby geen of weinig gelegenheid om aan de borst te gaan.
Een andere situatie is als het aanleggen nog niet goed lukt en je baby bijvoeding krijgt in de vorm van cupfeeding (ja, je baby kan al uit een beker drinken).
Je baby is een zuigeling en heeft het nodig om te kunnen zuigen. Dan is het bieden van een speen, omdat de borst geen optie is, een zinvolle aanvulling om aan die zuigbehoefte te voldoen.
En als de medische situatie van jou of je baby het toelaten, dan zou ik ook huidcontact op de momenten dat je wel bij elkaar kunt zijn toevoegen.
Fopspeen bij een premature baby? Dan is het een ander verhaal.
Voor te vroeg geboren kindjes kan het zuigen op een speen tijdens het toedienen van voeding heel waardevol zijn. Dan hebben we het over kindjes die sondevoeding krijgen.
Een baby heeft een gecoördineerd patroon van zuigen, slikken en ademen nodig om te kunnen drinken. Dat vermogen is aanwezig rond 28 weken zwangerschap, maar rond 32 tot 34 weken gaat het vaak pas echt goed. Dit betekent dat te vroeg geboren baby’s van minder dan 32 weken zwangerschap meestal niet effectief aan de borst of een fles kunnen drinken. Ze worden gevoed via een kleine sonde die via hun neus in de maag wordt geplaatst (sondevoeding).
Zuigen op een fopspeen (niet-voedend zuigen) tijdens sondevoeding kan de ontwikkeling van zuiggedrag stimuleren en de spijsvertering verbeteren. Niet-voedend zuigen kan ook een kalmerend effect hebben op baby’s, hoewel het de borstvoeding wel kan verstoren.
In een wetenschappelijke reviewstudie werden 21 onderzoeken met elkaar vergeleken, waarvan 15 gerandomiseerde gecontroleerde studies en 6 niet-gerandomiseerde. Het aantal baby’s per studie varieerde van 10 tot 59. Uit de analyse bleek dat het gebruik van een fopspeen geen verschil maakte in gewichtstoename. Premature baby’s die een fopspeen kregen, verbleven in twee studies korter in het ziekenhuis en veroorzaakten lagere ziekenhuiskosten dan baby’s zonder fopspeen. Daarnaast vertoonden deze baby’s tijdens sondevoeding minder defensief gedrag, waren ze rustiger tijdens en na de voeding, en vielen ze sneller in slaap. In drie studies verliep de overgang naar volledige enterale voeding of flesvoeding soepeler, en in één studie presteerden de baby’s beter bij flesvoeding. Er werden geen negatieve effecten van het gebruik van een fopspeen gerapporteerd. [1]
Helpt een speen tegen reflux?
Als je de speen gebruikt om voedingen uit te stellen, dan krijg je direct te maken met een aantal nadelen van de speen:
- Je kind steekt energie in de speen en krijgt ter weinig voor terug. Bij matige groei kan dit een probleem vormen.
- Je melkproductie wordt kwetsbaar voor onbedoelde fluctuaties, want door minder zuigen, minder prolactine. Lang deze route verhoogt speengebruik ook de kans op eerder dan gewild stoppen met borstvoeding. Omdat je clusterbehoeftes oplost met de speen in plaats van door op sommige dagen of op sommige uren van de dag vaker aan te leggen op verzoek van je kind.
- Je menstruatiecyclus krijgt weer een kans om terug te keren: De LAM methode beschermt de eerste zes maanden beter tegen conceptie dan de pil, mits je aan de voorwaarden voldoet. En één van die voorwaarden is ‘geen speen’.
- Als ik mondonderzoek doe, voel ik met mijn vingertop de vorm van het verhemelte en vaker dan niet kom ik daar een speenvormig kuiltje tegen. Wat is het probleem daarvan vraag je je misschien af? Zo’n kuiltje hoort daar niet, dat als eerste. De vorming van de mondholte van je baby is het meest gebaat bij exclusief borstvoeding in de eerste zes maanden, omdat de druk van de borst tegen het verhemelte, het verhemelte spreidt. Met een mooi breed verhemelte, is er meer ruimte in de kaak voor alle (toekomstige) tanden en kiezen. Bij een verhemelte dat breder dan hoog is, is er ook meer ruimte voor de binnenkant van de neus en het neustussenschot. En dat helpt weer met vrijer ademen en een betere werking van de voorverwarm- en afvangfunctie van de slijmvliezen in de neus. Uit een meta analyse van hoofdzakelijk Spaanstalige onderzoeken bleek dat kinderen die kort borstvoeding kregen een verhoogd risico hadden op orthodontie en logopedie. In die analyse bleek dat het omslag punt bij 9 maanden lag. Dus korter dan negen maanden borstvoeding werd aangemerkt als kort.
[2]
Welke speen of speenvorm moet ik kiezen?
Er zijn verschillende spenen en speenvormen te koop. Grote en platte, schuine, ronde, ovalen, van siliconen, van latex, met verschillende schilden, die het doorslikken moeten tegengaan, maar die ook druk tegen de lippen geven.
Als lactatiekundige vind ik de lengte belangrijk, zodat de speen diep genoeg in de mond zit. Een te korte speen kan leiden tot een ondiepe aanhap. Een voorbeeld is de difrax speen: die is heel stug en heel kort.
Een te stugge speen geeft zo’n sterke zuigprikkel, dat het het aanleggen moeilijker maakt, want je kind voelt de zachte borst in de mond minder duidelijk.
Als ik een schuine speen zie (heet vaak ‘dental’) dan denk ik aan hoe een pijnlijke lippenstift tepel eruitziet. Zo’n speen is vaak ook stug, knijp er maar eens in. Ik heb geen idee of er wetenschappelijk onderzoek is, dat verband legt of ontkracht tussen deze twee zaken, het is mijn associatie. De achtergrond van de dental speen is: mogelijk maken dat de rustpositie van de tong omhoog is. Daarvoor is naar mijn menig ook nodig dat het steeltje zo plat mogelijk is.
Lactatiekundig gezien is er geen een speen die zo mondvullend is als een borst. Dus dat zou pleiten voor de grootst mogelijke speen. Maar de grootste speen die in omloop is, maakt nog steeds geen contact met de binnenkant van de wangen. En als kinderen te veel minuten per dag/nacht op zo’n grote speen zuigen, dan vormt er zich zo’n kuiltje in het verhemelte.
De onderzoeker Woolridge [3] laat zien wat normale tongposities zijn tijdens het drinken aan de borst. Geen enkele speen laat zich zo vormen. Wellicht dat daardoor sommige moeders ervaren dat hun kind anders gaat drinken na de introductie van een fopspeen.
De speen moet lang genoeg zijn (Woolridge)
Kies je voor gebruik van de speen? Wen dan ook op tijd weer af!
Wen dan je kind het gebruik van de speen af voor hij of zij 2 jaar is.
Uit de analyses Ogaard et al. [4] van bleek dat minimaal 2 jaar fopspeenzuigen nodig is om een significant effect in de bovenkaak te bereiken en 3 jaar in de onderkaak.
Overal op internet vind je verschillende termijnen vanaf wanneer de fopspeen het best kan worden afgewend. Het CJG van Rotterdam Rijnmond en Maaske Treurniet, lacatiekundige en logopedist van Volmondig Logopedie zeggen er dit over:
”Echter, de grootste zuigbehoefte bij een baby is al na 2-3 maanden weg en neemt gedurende het eerste levensjaar verder af. Daarna kan het zuigen een gewoonte worden. Het is dan moeilijker om de fopspeen af te bouwen. En als een kind op oudere leeftijd nog op een fopspeen zuigt, kán dat op lange termijn gevolgen hebben voor de mondmotoriek, het gebit en de spraak. Óf dit gebeurt, is van veel factoren afhankelijk. Het is dus niet te voorspellen.
Maaske TreurnietLactatiekundige en preverbaal logopedist
Voor dit standpunt (afwennen tussen 3 en 12 maanden) kan ik geen wetenschappelijke literatuur vinden. De Stichting Wiegedood adviseert bijvoorbeeld om vanaf 10 maanden geen speen meer te geven. Dit kun je beschouwen als expert opinion (de laagste bewijscategorie), waarover de experts kennelijk om verschillende redenen van mening verschillen.
Conclusie: Speen of geen speen bij Borstvoeding?
Op de spenen die in omloop zijn is veel aan te merken.
Alle vormen van zuigen buiten borstvoeding om zijn een afwijking van het evolutionaire verwachtingspatroon en kunnen tot afwijkingen leiden (meer orthodontie en meer logopedie, gedragsveranderingen). Een ander nadeel is dat het gebruik van een fopspeen de kan op oorontsteking vergroot.
Observationele studies hebben het gebruik van een fopspeen in een vroeg stadium (voor de 6 weken / voor borstvoeding goed ging) in verband gebracht met borstvoedingsproblemen die leiden tot vroegtijdige beëindiging van de borstvoeding.
Gerandomiseerde gecontroleerde studies (RCT’s) hebben echter geen vergelijkbare negatieve associatie aangetoond tussen het gebruik van een fopspeen in een vroeg stadium en succesvolle borstvoeding, wat suggereert dat het gebruik van een fopspeen een teken kan zijn van borstvoedingsproblemen en niet de oorzaak ervan.
De American Academy of Pediatrics raadt tegenwoordig aan om de toepassing van een fopspeen in de eerste levensmaand uit te stellen totdat de borstvoeding goed is gestabiliseerd (2005), net zoals in Nederland al vanaf 1998 werd gedaan door de JGZ.
Het gebruik van een fopspeen vermindert het risico op wiegendood voor baby’s (terwijl borstgevoede baby’s op dat gebied al een extra laag risico hebben), en niet-voedend zuigen heeft aangetoond de fysiologische stabiliteit en voeding bij prematuren te verbeteren. Daarom moeten de risico’s en voordelen van het gebruik van een fopspeen zorgvuldig worden beoordeeld.
En is er dus geen one-size-fits all oplossing. Maak voor jezelf een afweging welke redenen voor jou het belangrijkst zijn. Of overleg met je lactatiekundige over jouw specifieke situatie.
Het onderwerp wel of geen speen houdt veel mensen (en ouders bezig). Daarom is het één van de onderwerpen die aan bod komt in mijn online borstvoedingscursus Goede Start. Want je kunt pas een goede start maken als je een goede geïnformeerde vader of moeder bent.
Referenties:
- Pinelli J, Symington AJ. Non‐nutritive sucking for promoting physiologic stability and nutrition in preterm infants. Cochrane Database of Systematic Reviews 2005, Issue 4. Art. No.: CD001071. DOI: 10.1002/14651858.CD001071.pub2. Accessed 14 April 2025.
-
Psaila K, Foster JP, Richards R, Jeffery HE. Non‐nutritive sucking for gastro‐oesophageal reflux disease in preterm and low birth weight infants. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 10. Art. No.: CD009817. DOI: 10.1002/14651858.CD009817.pub2. Accessed 14 April 2025.
-
M.W. Woolridge, Anatomy of infant sucking
Michael W. Woolridge, The ‘anatomy’ of infant sucking, Midwifery, Volume 2, Issue 4,1986, Pages 164-171, https://doi.org/10.1016/S0266-6138(86)80041-9.
-
Ogaard B, Larsson E, Lindsten R. The effect of sucking habits, cohort, sex, intercanine arch widths, and breast or bottle feeding on posterior crossbite in Norwegian and Swedish 3-year-old children. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 1994 Aug;106(2):161-6. doi: 10.1016/S0889-
5406(94)70034-6. PMID: 8059752.
-
Tolppola O, Renko M, Sankilampi U, Kiviranta P, Hintikka L, Kuitunen I. Pacifier use and breastfeeding in term and preterm newborns-a systematic review and meta-analysis. Eur J Pediatr. 2022 Sep;181(9):3421-3428. doi: 10.1007/s00431-022-04559-9. Epub 2022 Jul 14. PMID: 35834044; PMCID: PMC9395499.
-
Bron voor verband borstvoeding en logopedie en othodontie
Neiva FC, Cattoni DM, Ramos JL, Issler H. Desmame precoce: implicações para o desenvolvimento motor-oral [Early weaning: implications to oral motor development]. J Pediatr (Rio J). 2003 Jan-Feb;79(1):7-12. Portuguese. PMID: 12973504.
